22 Μαΐου 1963
Υπόθεση Λαμπράκη: Ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο;
Ιστορική Επιμέλεια- Έρευνα: Γεώργιος Η. Ορφανός
1963. 22 Μαΐου. Φιλειρηνική εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη καταλήγει σε θανάσιμο τραυματισμό του βουλευτή της ΕΔΑ και παλιού πανελληνιονίκη και βαλκανιονίκη στα άλματα και υφηγητή της μαιευτικής, Γρηγόρη Λαμπράκη.
Όλα συνέβησαν, έξω από το ξενοδοχείο “Πικαντίλι”, στην οδό Σπανδωνή. Παρά την προσωπική παρουσία του επιθεωρητή της χωροφυλακής στρατηγού Μήτσου για την τήρηση της τάξης, μέσα από τα πλήθη των παρακρατικών που είχαν συρρεύσει -ενώ οι φιλειρηνιστές ετοίμαζαν πορεία μ’ επικεφαλής το Γρ. Λαμπράκη- το υπ’ αριθμόν 43981 τρίκυκλο με οδηγό το Σπύρο Γκοτζαμάνη και συνεπιβάτη τον Εμμ. Εμμανουηλίδη έπεσε ορμητικά με φανερή πρόθεση και τραυμάτισε θανάσιμα τον προπορευόμενο βουλευτή.
Λαός, ΕΡΕ & Ανάκτορα
Ας πάμε, όμως, λίγο πίσω στο χρόνο: Ενώ στις 21/5/63 ο ως τότε φιλοανακτορικός πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής ξεπροβόδιζε το φίλο του Γάλλο πρόεδρο στρατηγό Ντε Γκολ, που είχε έρθει στην Ελλάδα για να ανεβάσει το πρεστίζ του Έλληνα πολιτικού, τα Ανάκτορα δεν κρύβουν τη δυσφορία τους προς τον πρωθυπουργό και αρχηγό της ΕΡΕ. Είχε προηγηθεί και η επίθεση της Μπέττυ Αμπατιέλου και άλλων αντιμοναρχικών στα τέλη Απριλίου της ίδιας χρονιάς κατά της βασίλισσας Φρειδερίκης στο Λονδίνο, δίχως να την “προστατέψει” η κυβέρνηση Καραμανλή. Επίσης η ίδια η κυβέρνηση είχε απαγορεύσει στον Λαμπράκη να πάρει μέρος στην Α’ φιλειρηνική Μαραθώνια πορεία Ειρήνης,στον τύμβο του Μαραθώνα, αλλά αυτός την αψήφησε και συμμετείχε. Ένα χρόνο νωρίτερα (Γενάρης ‘62) αρχίζει να δημιουργείται η “ψύχρα” στις σχέσεις Παλατιού - Καραμανλή, όταν δεν ενθρονίστηκε ο πιστός στους βασιλείς αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιάκωβος, και κορυφώθηκε στις συζητήσεις για την προίκα και στους γάμους της πριγκίπισσας Σοφίας (Άνοιξη ‘62), αλλά και στην ομιλία του βασιλιά Παύλου προς το στράτευμα (19/3/62).
Την προηγούμενη, όμως, χρονιά ξεσπούν και παλλαϊκά συλλαλητήρια κατά της κυβέρνησης, όπως αυτό του Ηρακλείου τον Ιούλη του ‘62, στο Ξηρόμερο Αιτωλοακαρνανίας το Σεπτέμβρη του ‘62. Από τις εκλογές, όμως, του ‘61 έως την άφιξη του Ντε Γκολ η Ένωση Κέντρου κατέθετε αρκετά συχνά προτάσεις δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης, δίχως, όμως, αποτέλεσμα, ενώ η “αποχή” των στελεχών της από τις δημόσιες εκδηλώσεις, που αποτέλεσε δημόσιο ράπισμα προς τον Καραμανλή και το Στέμμα, είναι γνωστή ως “Ανένδοτος”.
Παρακρατικές οργανώσεις
Η Δεξιά πώς αντιδρά στη λαϊκή οργή; Το παρακράτος της ακροδεξιάς με την ανοχή (και την υποστήριξη;) του κράτους της Δεξιάς αμιλλώνται ως προς το ποιος ασελγεί περισσότερο εις βάρος της δημοκρατίας και του ελληνικού λαού, εκπονώντας σχέδια όπως παλιότερα τον “ΙΔΕΑ” και λίγο αργότερα το αλήστου μνήμης “Περικλής”. Δεν μπορούσε να μείνει απέξω απ’ όλα αυτά και η Κίρκη της Αυλής, που ανεβοκατεβάζει χρόνια τώρα κυβερνήσεις και χρίει πρωθυπουργούς ακόμη και τους κηπουρούς ή τους θαλαμηπόλους των ανακτόρων, φτάνει να έχουν ... ευλύγιστη μέση.
Για τις παρακρατικές οργανώσεις (ΕΚΟΦ, ΕΡΕΝ, ΕΒΟΝ, “Άλκιμοι”, “Ελπιδοφόροι Νέοι”, “Καρφίτσα”) ο εκ των ηγετικών στελεχών της ΕΡΕ και μετέπειτα πρωθυπουργός, Παν. Κανελλόπουλος, θα γράψει το 1966 στο βασιλιά Κων/νο : “Παρεβλέψαμεν ότι ο κομμουνισμός αποτελεί κοινωνικόν πρόβλημα και θέλαμε να τον αντιμετωπίσωμεν με ολίγους αλήτας”. Τις μέρες, εξάλλου, που μαίνεται η λαϊκή κατακραυγή εναντίον του λόγω της δολοφονίας Λαμπράκη, ο πρωθυπουργός Καραμανλής θα αναφωνήσει το περιβόητο : “Ποιος επιτέλους κυβερνά αυτόν τον τόπο;”
Ο πολιτικός κόσμος ξεσπαθώνει κατά ΕΡΕ
Ο Λαμπράκης χαροπαλεύει στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑΝΣ της Θεσσαλονίκης και στις 27 Μαΐου αφήνει την τελευταία του πνοή. Όλος ο πολιτικός κόσμος, με εξαίρεση την συμπολιτευόμενη ΕΡΕ και την εξωκοινοβουλευτική ακροδεξιά, καταδίκασαν την εν ψυχρώ δολοφονία. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, επικεφαλής της Ένωσης Κέντρου, απευθύνει μύδρους κατά Καραμανλή: “Η Ένωσις Κέντρου καταγγέλλει και ενώπιον του Έθνους και ενώπιον της διεθνούς κοινής γνώμης τον αρχηγό της ΕΡΕ, κ. Καραμανλή, ως ηθικόν αυτουργόν της πολιτικής δολοφονίας του βουλευτού Γρ. Λαμπράκη”.
Ο Καραμανλής απαντά πως “το πάθος από το οποίον κατέχεται ο Παπανδρέου τον οδηγεί όχι μόνον εις πολιτικάς αλλά και εις ηθικάς απρεπείας. Διά την σημερινή του δήλωσιν θα εντρέπεται σ’ όλη του τη ζωή”. Η ΕΔΑ, την ημέρα της κηδείας, θα στείλει μήνυμα στον ΟΗΕ, όπου -μεταξύ άλλων- αναγράφεται ότι η “...κυβέρνησις Καραμανλή ήτις εξώπλισε δολοφόνους βουλευτού και μάρτυρος ειρήνης Γρηγορίου Λαμπράκη, εξαπέλυσε κύμα αγρίας αστυνομικής τρομοκρατίας ίνα παρεμποδίση ελληνικόν λαόν εκφράση διαμαρτυρίαν και μετάσχη κηδείαν...”.
Παρολαυτά, η Αριστερά δεν κινήθηκε να εκμεταλλευτεί την λαϊκή αναταραχή για πραξικοπηματική ενέργεια και ανατροπή της ΕΡΕ.
Ενώ το πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου σημαδεύεται από την ... “αποπομπή” Καραμανλή από την πρωθυπουργία ( 11/6/1963, 7.45 μ.μ.), εξ αφορμής του περιβόητου βασιλικού ταξιδιού στο Λονδίνο, άρχισε ένας πολύμηνος δικαστικός αγώνας για την τιμωρία των δολοφόνων του Λαμπράκη. Τις ταχτικές ανακρίσεις ανέλαβε ο πρωτοδίκης Χρήστος Σαρτζετάκης, ο οποίος έως τις 7 Φεβρουαρίου 1966 δεν δίστασε να αντιταχθεί με τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Κ. Κόλλια, πολλές φορές προκειμένου να αποδοθεί άπλετο φως στην υπόθεση Λαμπράκη.
Όσο διεξάγονται οι ανακρίσεις ο Γ. Παπανδρέου οργίλος καταγγέλλει: “Εφ ‘όσον ο στρατηγός Μήτσου προφυλακίζεται ως συνεργάτης δολοφονίας, ποιος είναι ο ηθικός αυτουργός;... Προϊστάμενος και υπεράνω αυτού υπήρχεν μόνον η κυβέρνησις της ΕΡΕ και ο αρχηγός της...(14/9/1963)”.
Η Δίκη και η κατακραυγή
Η δίκη για τους κατηγορούμενους για τη δολοφονία του Λαμπράκη ξεκινά στο Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης στις 1/10/1966. Έπρεπε να απαντηθούν πολλά ερωτήματα μεταξύ των οποίων ξεχώριζαν ποιος έβαλε τον Γκοτζαμάνη, ποια ήταν τα κίνητρα της πράξης του (απλός εκφοβισμός ή προσχεδιασμένο έγκλημα;). Φυσικοί αυτουργοί δικάζονται ο Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουηλίδης, ενώ στο σκαμνί κατηγορούμενοι θα καθίσουν οι μεν Ξ. Γιοσμάς (δημοσιογράφος), Αντ. Πιτσώκος (φρουτέμπορος), Ε. Καπελώνης (υπομοίραρχος) και Χρ. Φωκάς (λιμενεργάτης) για ηθική αυτουργία και οι δε Κ. Μήτσου (υποστράτηγος χωροφ/κης), Ε. Καμουτσής (συν/χης χωροφ/κης), Κ. Δόλκας & Δ. Σέττας (ταγματάρχες χωροφ.) και Τρ. Παπατριανταφύλλου ( μοίραρχος) για παράβαση καθήκοντος.
Το Κακουργιοδικείο στις 29/12/1966 εκδίδει μετά από τρίμηνη διαδικασία την απόφασή του, της οποίας η κραυγαλέα επιείκεια θα προκαλέσει την άμεση αντίδραση του εισαγγελέα Π. Δελαπόρτα, του Τύπου και της Κοινής Γνώμης.
Σύμφωνα μ’ αυτήν, απαλλάσσονται παμψηφεί όλοι όσοι είχαν κατηγορηθεί για παράβαση καθήκοντος και -επίσης, παμψηφεί- οι Ξ. Γιοσμάς και Καπελώνης, ενώ οι Γκοτζαμάνης και Εμμανουηλίδης βρέθηκαν ένοχοι μόνο για πρόκληση βαριών σωματικών κακώσεων και όχι για φόνο εκ προμελέτης και εκ προθέσεως του βουλευτή Λαμπράκη.
Ο Καραμανλής βρισκόταν ήδη στο Παρίσι αυτοεξόριστος από το 1963, στην Ελλάδα -χάρη στα ανάκτορα (βλ. Κων/νος και βασιλομήτωρ Φρειδερίκη) και τις Η.Π.Α.- είχε ανατραπεί η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου με την αποστασία του 1965, το έδαφος με την ανατολή του 1967 έτριζε για τη δημοκρατία. Όλοι φοβούνταν πραξικόπημα, που δε θ’ αργήσει παρά μόνο 4 μήνες, όταν την 21η Απριλίου με τους συνταγματάρχες του Γ. Παπαδόπουλου το παρακράτος γίνεται κράτος...
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΧΟΛΙΩΝ
