Η εισήγηση της Χριστίνας Μπάρτσα στην παρουσίαση του βιβλίου του Π. Μανιάτη «Η ποίηση στην Οκτωβριανή Επανάσταση» (Μέρος Πρώτο)

---

Η τέχνη και ο πολιτισμός στην Οκτωβριανή Επανάσταση

Η τέχνη σαν μορφή κοινωνικής συνείδησης δεν μπορεί να ιδωθεί και να εξεταστεί ξεκομμένα από την ιστορική περίοδο στην οποία αναπτύσσεται. Βρίσκεται σε αμοιβαία σχέση και σύνδεση με την κοινωνική εξέλιξη, με τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της συγκεκριμένης εποχής.

Από ’κει αντλεί τα ερεθίσματα και την έμπνευσή του ο καλλιτέχνης. Γνωρίζει άνθηση σε περιόδους που κυοφορούνται κοινωνικές αλλαγές, που ζυμώνονται νέες ιδέες, που γεννιέται το καινούργιο και πεθαίνει το παλιό, σε περιόδους κοινωνικών αναβρασμών και επαναστάσεων. Αντίθετα, όταν δεν υπάρχουν τέτοιες συνθήκες, η τέχνη βρίσκεται σε παρακμή.

Ακούμε συχνά ότι η τέχνη είναι για τους μυημένους, πως λίγοι μπορούν να κατανοήσουν τα έργα τέχνης, πως σπουδαίος καλλιτέχνης είναι αυτός που κάνει τέχνη για την τέχνη, που δημιουργεί ξεκομμένος από την πραγματική ζωή. Όμως, η αξία ενός έργου τέχνης βρίσκεται στο αν και κατά πόσο μπορεί να συναρπάσει, να συγκινήσει, να διαμορφώσει τα συναισθήματα, τις ιδέες, τις αξίες και τα ιδανικά των ανθρώπων, να γίνεται προωθητική δύναμη προς τα μπρος. Και εκεί βρίσκεται η δύναμη της τέχνης.

Ένα έργο τέχνης που απλά ικανοποιεί την αίσθηση του ωραίου, χωρίς να ασκεί ιδεολογική-μορφωτική επίδραση δεν έχει προοδευτικό-προωθητικό χαρακτήρα, δεν έχει δύναμη. Επομένως, η μορφή και το περιεχόμενο είναι οργανικά δεμένα στοιχεία ενός έργου τέχνης, και σπουδαίο έργο τέχνης είναι εκείνο όπου η μορφή, τα εκφραστικά μέσα του δημιουργού του, δένουν με τον καλύτερο τρόπο με το περιεχόμενο κινητοποιώντας, αναστατώνοντας και συνάμα διαμορφώνοντας τον συναισθηματικό μας κόσμο, την αντίληψή μας για τον κόσμο, τις αξίες και τις ιδέες μας.

Όπως τίποτα, κανένα στοιχείο του εποικοδομήματος δεν είναι ουδέτερο σε μια ταξική κοινωνία –το ίδιο και η τέχνη. Θα έχει ή το αποτύπωμα, το στίγμα της κυρίαρχης τάξης και ιδεολογίας, ακόμα κι αν αυτό δεν είναι τόσο ευδιάκριτο, ή το στίγμα της αμφισβήτησης, απόρριψης και ανατροπής της. Κι αυτό το στίγμα θα το δώσει ο δημιουργός ανάλογα με τη δική του τοποθέτηση στα πράγματα, με τις ιδέες και την κοσμοθεωρία του.

Σύμφωνα με τα λόγια του Γκόρκι υπάρχουν «τρεις τύποι δασκάλων του πολιτισμού, οι εργάτες, οι επιστήμονες κι οι καλλιτέχνες. Οι εργάτες δίνουν ζωή στο σίδερο και στο ατσάλι και δημιουργούν τις υλικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη και την πρόοδο. Οι επιστήμονες ερευνούν τη φύση και μαθαίνουν το λαό να φτιάξει μια δεύτερη φύση με έξοδα της πρώτης. Οι καλλιτέχνες παρατηρούν τον εσωτερικό κόσμο των ανθρώπων –την ψυχή– και φανερώνουν τόσο το καλό όσο και το κακό που υπάρχει σ’ αυτή. Έτσι η τέχνη, όπως κι η επιστήμη, δημιουργεί μια δεύτερη φύση, με τη διαφορά πως η επιστήμη αλλάζει τη φύση που περιβάλλει τον άνθρωπο, ενώ η τέχνη αλλάζει τη φύση που βρίσκεται μέσα σ’ αυτόν».

Με την Οχτωβριανή Επανάσταση γίνεται μια τεράστια προσπάθεια να αλλάξει «η φύση που βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο». Σε μια χώρα που τα εκατομμύρια των λαϊκών μαζών ήταν βυθισμένα στα σκοτάδια της αμάθειας και της καθυστέρησης, το ανέβασμα του μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου του λαού θεωρήθηκε σαν αναγκαίος όρος ζωτικής σημασίας για το στέριωμα και το προχώρημα της επανάστασης.

Παράλληλα με τα πολιτικά καθήκοντα, με την κατάχτηση της επιστήμης και της τεχνικής για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, βασικό καθήκον για τους μπολσεβίκους ήταν η εξαπόλυση μιας πολιτιστικής επανάστασης που θα έβγαζε τις λαϊκές μάζες απ’ αυτά τα σκοτάδια, θα τις έφερνε σε επαφή με τα αγαθά του πολιτισμού, θα αναδιαπαιδαγωγούσε μέσα σε μακρόχρονη πάλη τα εκατομμύρια των σοβιετικών πολιτών για να απαλλαγούν από τις συνήθειες και παραδόσεις που κληροδότησε το παλιό καθεστώς, να μάθουν τον κομμουνισμό, να είναι σε θέση να μετέχουν στη διακυβέρνηση του κράτους. 

Μια βαθιά επανάσταση στην ιδεολογία και τις συνειδήσεις ώστε να γίνουν οι λαϊκές μάζες δημιουργοί της νέας σοσιαλιστικής κοινωνίας.

https://mauroflight.wordpress.com