Επιπτώσεις Νέων Τεχνολογιών σε Ανεργία και Συσσώρευση Πλούτου

---

Το φετινό Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ που έγινε στο Νταβός (22 - 25/1/14), είχε κεντρικό θέμα: "Αναδιαμορφώνοντας τον κόσμο: Οι επιπτώσεις στην κοινωνία, την πολιτική και τις επιχειρήσεις".

        Το κύριο θέμα των συζητήσεων που διεξήχθησαν ήταν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα, με έμφαση την ανεργία, την συσσώρευση πλούτου και τις νέες τεχνολογίες.  Τα στοιχεία που παρουσιάσθηκαν είναι αποκαλυπτικά και ταυτόχρονα τρομακτικά για το μέλλον, αν συνεχισθεί ο ίδιος ρυθμός εξέλιξής των. Μερικά από τα στοιχεία, ανά κατηγορία, είναι:

1. Για την συσσώρευση πλούτου. Σε έκθεση της Oxfam με τίτλο <<Δουλεύοντας για τους λίγους>>, υπογραμμίζεται η ολοένα και περισσότερο διευρυνόμενη ανισότητα μεταξύ πλουσίων και πτωχών, τόσο στις αναπτυσσόμενες όσο και στις αναπτυγμένες χώρες και ζητά από τις κυβερνήσεις να λάβουν κατεπείγοντα μέτρα ώστε να αντιστραφεί η τάση. Μερικά από τα στοιχεία που παρουσιάσθηκαν αναφέρουν πως το 1% της ανθρωπότητας κατέχει το 50% του παγκόσμιου πλούτου και η περιουσία αυτού του 1% είναι 65 φορές μεγαλύτερη από το σύνολο του πλούτου που έχει το 50% της ανθρωπότητας. Οι 85 πλουσιότεροι άνθρωποι του κόσμου κατέχουν όσα έχουν, όλοι μαζί, το 50% της ανθρωπότητας.

2. Για την ανεργία. Η έρευνα που αφορά την ανεργία, έγινε από την Παγκόσμια Οργάνωση Εργασίας (ILO), η οποία έκανε απαισιόδοξες εκτιμήσεις και προέβλεψε ότι τα επόμενα πέντε χρόνια θα υπάρχει διαρκής άνοδος της επίσημης ανεργίας σε όλον το κόσμο, με τις πλούσιες αναπτυγμένες χώρες να παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά αύξησης. Από τα στοιχεία σοκ που έδωσε στη δημοσιότητα, μεταξύ των άλλων, εμφανίζεται ότι το 2013 ο αριθμός των ανέργων αυξήθηκε κατά 5 εκατομμύρια και έφτασε τα 202. Αυτό μεταφράζεται σε 6% παγκοσμίως, ενώ το ποσοστό της ανεργίας των νέων είναι υπερδιπλάσιο.

3. Για την τεχνολογία. Ένα ακόμη θέμα που απασχόλησε το φόρουμ ήταν η τεχνολογία. Υπήρξε πολλή συζήτηση για το αν η πρόοδος της τεχνολογίας θα οδηγήσει σε απώλεια θέσεων εργασίας, καθώς όλο και περισσότερα πράγματα γίνονται αυτοματοποιημένα. Αυτό οδήγησε σε αμέτρητες συγκρίσεις με την βιομηχανική επανάσταση. Πολλοί  πίστευαν ότι, αν και οι εξελίξεις στην τεχνολογία συμβάλλουν στην πρόοδο, θα οδηγήσουν σε περισσότερη ανεργία. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Schmidt της Google, ο οποίος είπε <<Το πρόβλημα της απασχόλησης θα είναι καθοριστικό τα επόμενα δέκα με είκοσι χρόνια>>.            
   
                Οι αναφορές και τα στοιχεία που παρουσιάσθηκαν στο Νταβός αφορούσαν τα προβλήματα που αντιμετωπίζονται παγκόσμια. Η χώρα μας, ως μέλος του διεθνούς συστήματος, βιώνει τα ίδια προβλήματα, αλλά σε χειρότερη μορφή, λόγω της κρίσης και της δυσλειτουργίας του κρατικού μηχανισμού. Τα στοιχεία, ανά κατηγορία, που αφορούν την Ελλάδα, είναι:

1. Για την συσσώρευση πλούτου. Αύξηση της ανισότητας μεταξύ πλουσίων και πτωχών παρατηρείται και στην χώρα μας. Το φαινόμενο αυτό μάλλον θα συνεχίσει να επιδεινώνεται τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 2012 παρατηρήθηκε αύξηση της ανισότητας μεταξύ των πιο πλούσιων και των πιο φτωχών οικονομικών στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας. Όπως προκύπτει από τη σχετική έρευνα, το 2012 ο δείκτης κατανομής εισοδήματος (S80/S20), ανήλθε στο 6,6 από το 6 που ήταν το 2011. Δηλαδή το μερίδιο του πλουσιότερου 20% του πληθυσμού είναι 6,6 φορές μεγαλύτερο από το μερίδιο του εισοδήματος του φτωχότερου 20%. Τέλος, σύμφωνα με τον ίδιο δείκτη <<πρωταθλήτρια>> οικονομικής ανισότητας είναι η Ισπανία (7,2) με την Ελλάδα (6,6) να ακολουθεί στη δεύτερη θέση μεταξύ των εξεταζόμενων ευρωπαϊκών χωρών.

2. Για την ανεργία.  Τα <<σκήπτρα>> όσον αφορά τα επίπεδα ανεργίας στην ΕΕ κατέχει η Ελλάδα. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Eurostat, το ποσοστό ανεργίας στη χώρα μας διαμορφώθηκε τον Νοέμβριο του 2013 στο 28% και είναι το υψηλότερο στην ΕΕ. Στους νέους κάτω των 25 ετών το ποσοστό είναι 59%. Σύμφωνα με την  ΕΛΣΤΑΤ, τον Δεκέμβριο η ανεργία διαμορφώθηκε στο 27,5%, για τους νέους 57% και για τις νέες  γυναίκες 62,5%.

3. Για την τεχνολογία.   Η πρόοδος της τεχνολογίας οδηγεί σε απώλεια θέσεων εργασίας και στη χώρα μας. Δεν βρέθηκαν στατιστικά στοιχεία τα οποία καταγράφουν το ποσοστό ανεργίας, που οφείλεται στις νέες τεχνολογίες. Ωστόσο αν ανατρέξουμε στην ειδησιογραφία μπορούμε να βγάλουμε, έμμεσα, σχετικά συμπεράσματα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, μαζικής μείωσης προσωπικού, σε εργασιακούς χώρους που αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες, είναι οι Τράπεζες και ο ΟΤΕ. Στην ΟΤΟΕ εκτιμούν πως την τριετίας 2013-2015, θα έχουν αποχωρήσει , από τις Τράπεζες, με εθελουσία έξοδο, περίπου 20.000 εργαζόμενοι. Εκτιμώ ότι η μείωση προσωπικού δεν οφείλεται στην συγχώνευση Τραπεζών, αφού ο συνολικός όγκος των συναλλαγών παραμένει ο ίδιος (αν δεν έχει αυξηθεί λόγω των πληρωμών, υποχρεωτικά μέσω τραπεζών, όλων των οφειλών προς τις εφορίες). Στον ΟΤΕ ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα εθελουσίας εξόδου με την αποχώρηση 1.827 εργαζομένων.

                Τα ερωτήματα που γεννούνται από τα προαναφερθέντα είναι: Γιατί παρατηρείται διαρκής άνοδος της ανεργίας, συνεχόμενη συσσώρευση πλούτου, και πως επηρεάζονται αυτά τα φαινόμενα από την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών; Για να δοθεί απάντηση, θα πρέπει να γίνει πρώτα διάγνωση και εντοπισμός των αιτιών που προκάλεσαν οι νέες τεχνολογίες στα φαινόμενα αυτά και στη συνέχεια να γίνουν προτάσεις επίλυσή τους.

Α) Επηρεασμός νέων τεχνολογιών στην ανεργία και την συσσώρευση πλούτου.

                Η τεχνολογική εξέλιξη ήταν και εξακολουθεί να είναι, αποτέλεσμα μακροχρόνιων επιστημονικών ανακαλύψεων, συνεχών πειραμάτων και εφαρμογής νέων καινοτομιών. Η χρηματοδότησή τους γίνεται, είτε από τον ιδιωτικό τομέα, είτε από το κράτος. Μόνη της η χρηματοδότηση (όσο πλουσιοπάροχη και αν είναι), δεν μπορεί να επιτύχει καμία πρόοδο, αν δεν συμβάλλει αποφασιστικά, βήμα βήμα με σκληρή δουλειά, υπομονή και επιμονή, ο παράγοντας άνθρωπος. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, τα όποια οικονομικά και όχι μόνο, οφέλη που προέρχονται από την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών, θα πρέπει, να κατανεμηθούν και να επιμερισθούν αναλογικά, στους συντελεστές καθιέρωσής των, που είναι όχι μόνο οι χρηματοδότες (επιχειρηματίες) αλλά και οι εργαζόμενοι.

                Αν κάνουμε μία ιστορική αναδρομή με θέμα την τεχνολογική πρόοδο και εξετάσουμε τις επιπτώσεις που είχε αυτή στην απασχόληση και τον επιμερισμό των ωφελειών αναλογικά στους συντελεστές καθιέρωσής των, θα διαπιστώσουμε ότι, η εφεύρεση και η χρήση της ατμομηχανής που οδήγησε στη βιομηχανική επανάσταση, στην αρχή αντιμετωπίσθηκε με φόβο. Πίστευαν ότι, οι μηχανές θα αντικαταστήσουν μέρος της εργατικής δύναμης. Σιγά σιγά, μετά από αγώνες, οι εργαζόμενοι μπόρεσαν, όχι μόνο να μην χάσουν τις δουλειές τους, αλλά να ωφεληθούν και οι ίδιοι.  Αυτό έγινε με την βελτίωση των συνθηκών εργασίας με την καθιέρωση του οκτάωρου. Έτσι όχι μόνο δεν χάθηκαν θέσεις εργασίας, αλλά η μείωση των ωρών εργασίας (καθιέρωση του οκτάωρου), μαζί με άλλους παράγοντες, συνέβαλλαν στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

                Τα τελευταία χρόνια η τεχνολογική εξέλιξη έχει διεισδύσει σε πολλούς εργασιακούς χώρους και ο αυτοματισμός έχει αντικαταστήσει όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας. Η διαρθρωτική ανεργία που οφείλεται στην τεχνολογική πρόοδο δημιουργεί αναντιστοιχία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. H προσφερόμενη εργασία υπερβαίνει της ζητούμενης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παρατηρείται μια ανοδική τάση της ανεργίας (ο Κέινς την είχε αποκαλέσει "τεχνολογική ανεργία"). Την ίδια στιγμή, το ωράριο εργασίας παραμένει το ίδιο και σε πολλές περιπτώσεις, ανεπίσημα, παραβιάζεται σε βάρος των εργαζομένων.

        Η επέκταση της νέας τεχνολογίας, πέραν της ανεργίας που δημιουργεί, συμβάλλει και στην συσσώρευση πλούτου και την ολοένα και περισσότερο διευρυνόμενη ανισότητα, μεταξύ  πλουσίων και πτωχών. Οι νέες τεχνολογίες μειώνουν το εργατικό δυναμικό, αυξάνουν την ποσότητα και βελτιώνουν την ποιότητα παραγωγής. Αποτέλεσμα αυτού είναι η αύξηση του επιχειρηματικού κέρδους και η συσσώρευση πλούτου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο γίγαντας των κοινωνικών δικτύων, το twitter, το οποίο απασχολεί μικρό αριθμό εργαζομένων (περίπου 400) αλλά  αποτιμάται σε μερικά δισεκατομμύρια δολάρια.                    
Β) Προτάσεις για περιορισμό των επιπτώσεων της τεχνολογίας στην ανεργία και την συσσώρευσης πλούτου.
                Στη συνέχεια θα τεθούν προτάσεις, αντιμετώπισης των προαναφερθέντων προβλημάτων.  Σίγουρα οι νέες τεχνολογίες δεν αποτελούν την μοναδική παράμετρο επηρεασμού  των προβλημάτων. Όμως με την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση τους, μπορούν να συμβάλουν αποτελεσματικά στον περιορισμό των φαινομένων αυτών. Εκτιμώ ότι για να συμβεί αυτό θα πρέπει:

1. Να γίνει αξιοποίηση νέων τεχνολογιών για Πράσινη Ανάπτυξη. Μετά την βιομηχανική επανάσταση, η αλματώδης ανάπτυξη και εξέλιξη της βιομηχανίας, σχετίζεται με την εμφάνιση μεγάλων περιβαλλοντικών προβλημάτων, από τις επιπτώσεις των οποίων διακυβεύεται η βιωσιμότητα του περιβάλλοντος στο σύνολό του. Αποτέλεσμα αυτών είναι και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι έντονες βροχοπτώσεις, οι καύσωνες, οι ξηρασίες, οι τυφώνες, να παρουσιάζουν έξαρση τα τελευταία χρόνια. Για την αντιμετώπιση των φαινομένων αυτών απαιτείται άμεσα η στροφή προς την πράσινη ανάπτυξη, η οποία πρέπει να είναι συμβατή με την αειφόρο ανάπτυξη. Η πράσινη ανάπτυξη παρέχει τη δυνατότητα για αντιμετώπιση όχι μόνο περιβαλλοντικών αλλά και οικονομικών προβλημάτων, με τη δημιουργία νέων αγορών, δημιουργώντας δυνατότητες για νέες ευκαιρίες απασχόλησης.

2. Να γίνει αποτελεσματική εκμετάλλευση των νέων τεχνολογιών για εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης. Στη χώρα μας βιώνουμε την δυσλειτουργία του κρατικού μηχανισμού. Οι συνέπειες αυτού είναι πολλαπλές. Για λόγους οικονομίας θα αναφερθούν μόνο  δύο περιπτώσεις: α) η απώλεια εσόδων του κράτους, (δες, φοροδιαφυγή, παραοικονομία, εισφοροδιαφυγή, παράνομη εργασία κ.α.) και β) οι αρνητικές επιπτώσεις στον ιδιωτικό τομέα, (δες, αποθάρρυνση επενδύσεων λόγω: γραφειοκρατίας, δαιδαλώδους και ευμετάβλητης φορολογικής νομοθεσίας, διαφθοράς δημόσιας διοίκησης κ.α.). Έτσι το μεν κράτος είναι αναγκασμένο να προσφεύγει σε δανεισμό και να προσφέρει υποβαθμισμένες κοινωνικές παροχές, ο δε ιδιωτικός τομέας αποθαρρύνεται να προχωρήσει σε επενδύσεις οι οποίες θα προσέφεραν νέες θέσεις εργασίας. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών μπορεί και πρέπει να γίνει με τον εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης, η οποία θα στηρίζεται από μία ολοκληρωμένη ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Δηλαδή όλες οι υπηρεσίες του δημοσίου να διαθέτουν πληροφοριακό σύστημα, συμβατό με τα υπόλοιπα συστήματα του δημοσίου. Όλα αυτά τα συστήματα, να ενημερώνουν, αυτόματα, με τα απαραίτητα στοιχεία, ένα συγκεντρωτικό πληροφοριακό σύστημα, το οποίο θα παρέχει αξιόπιστες, μοναδικές και ακριβείς πληροφορίες. Αυτό παρέχει την δυνατότητα συγκεντρωτικής, άμεσης και αξιόπιστης ενημέρωσης, όλων των δραστηριοτήτων του δημοσίου. Αποτέλεσμα αυτού θα είναι η εξάλειψη της δυσλειτουργίας του κρατικού μηχανισμού και της γραφειοκρατίας. Η οποία σε συνδυασμό με την βελτίωση του θεσμικού πλαισίου για την δημιουργία  επενδύσεων, θα ενθαρρύνει τον ιδιωτικό τομέα να προχωρήσει σε νέες επενδύσεις, οι οποίες θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας.

3. Να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίας, με μείωση ωρών εργασίας. Όπως αναφέρθηκε πριν, θα πρέπει να αναγνωρισθεί η συμβολή και των εργαζομένων στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Τα οφέλη που προέρχονται απ' αυτές, θα πρέπει να τα καρπωθούν, αναλογικά, οι επιχειρηματίες και οι εργαζόμενοι. Επειδή η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών, αντικαθιστά μέρος της ανθρώπινης εργασίας, θα μπορούσε αντί να γίνονται απολύσεις του πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού, να μειωθεί ο χρόνος απασχόλησής του. Το νέο ωράριο που θα διαμορφωθεί να θεωρείται ως θέση πλήρους απασχόλησης. Η αύξηση του κόστους εργασίας που θα δημιουργηθεί με την μείωση του ωραρίου εργασίας, υπερκαλύπτεται από την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών, η οποία προσφέρει: α) αύξηση παραγωγής, β) άριστη ποιότητα παραγόμενου προϊόντος, με ελαχιστοποίηση ελαττωματικών προϊόντων και γ) μείωση του κόστους παραγωγής. Κατανοώ ότι σε περίοδο ύφεσης που βρισκόμαστε τώρα, δεν είναι άμεσα εφαρμόσιμη η πρόταση. Αυτό που μπορεί και πρέπει να γίνει είναι, η άμεση έναρξη διαλόγου με όλους τους θεσμοθετημένους κοινωνικούς εταίρους (εργοδοτών και εργαζομένων), προκειμένου να βρεθεί κοινά αποδεκτή λύση. Η οποία θα αρχίσει να εφαρμόζεται, σταδιακά, όταν η οικονομία ξεφύγει από τον κύκλο της ύφεσης και υπάρξουν σημάδια ανάκαμψης.

                Σκοπός των προτάσεων, είναι να δώσουν ένα βήμα προβληματισμού και έναυσμα για εξέταση και άλλων εναλλακτικών προτάσεων, για επίλυση των προαναφερθέντων προβλημάτων. Προβλήματα τα οποία δημιουργήθηκαν, μαζί και με άλλους παράγοντες, από την αλόγιστη χρήση των νέων τεχνολογιών. Πιστεύω ότι, η αντιμετώπιση της κρίσης μπορεί και πρέπει να γίνει μέσα από την αναζήτηση των αιτιών που την προκάλεσαν και προβληματισμό για την επίλυσή τους, με συνεχείς προσπάθειες, θάρρος, αποφασιστικότητα και θέτοντας τις νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία όλων και όχι μόνο των λίγων.

Πεύκη  26.03.2014

Τάσος Τζοβάρας.